غار دل دل - شهرستان گالیکش در استان گلستان

غار دل دل غار‌های ایران هنوز هم که هنوز است مورد بی‌مهری دوستداران گردشگری هستند. تعریف همه آنها از غار محدود می‌شود به غار علیصدر که البته از زیبایی‌هایش نمی‌توان گذشت، اما حتی طبیعت‌گردان ایران هم چندان توجهی به غارها ندارند. دنیای غارهای ایران شگفت‌تر از آن است که در همین چند جمله بگنجد، یکی از آنها «غار وسط دل دل» است؛ غاری که به گفته برخی منابع کهن‌ترین سکونتگاه انسانی است.غار وسط دل دل که به نام کیارام هم شناخته می شود، مربوط به دوران پارینه‌سنگی است و یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های بشر در ایران به حساب می آید. این غار در استان گلستان، شهرستان گالیکش، روستای فرنگ واقع شده  و در سال 1342 از سوی پروفسور مک برنی شناسایی شد.  درست در جلوی این غار و هفت متر پایین‌تر از دهانه آن یک رودخانه فصلی قرار دارد. ارتفاع دهانه غار بیش از دو متر است، اما ارتفاع داخل آن گاه تا 20 سانتی‌متر هم می‌رسد. عمق «غار وسط دُل دُل» هم حدود 24 متر است.خوبی این غار این است که نور کافی در آن وجود دارد و تقریبا تا انتهای آن روشن است. دسترسی آسان، نزدیکی به منبع تأمین آب، روشنایی نسبی داخل غار، امنیت و موقعیت جغرافیایی آن ازجمله ویژگی‌هایی است که می‌تواند بسیاری از طبیعت‌گردان و دوستداران گردشگری را به سوی خود بکشاند. اطراف غار هم دارای پوشش متراکم جنگلی است.این غار تنها محوطه پارینه سنگی است که بقایای کرگدن در آن شناسایی شده است. غار وسط دُل دُل، در گذشته‌ها مورد سکونت گروه‌های شکار و جمع‌آورندگان غذا بوده استردپای زندگی در غارمصنوعات به دست آمده از این غار هم به نوبه خود جالب توجه است. ابزارهای سنگی این غار شامل ابزارهای کوچکی است که مشابه مصنوعات و ابزارهای سنگی فرهنگی موستری غارهای زاگرس و غار تشیک تاش ازبکستان است. بقایای جانوری به دست آمده هم شامل گاو وحشی، گوزن قرمز و کرگدن است.این غار تنها محوطه پارینه سنگی است که بقایای کرگدن در آن شناسایی شده است. غار وسط دُل دُل، در گذشته‌ها مورد سکونت گروه‌های شکار و جمع‌آورندگان غذا بوده است.  مک برنی که خود کاشف این غار است در این باره نوشته است که احتمالا در یک دوره میان یخچالی یا طی یک دوره کوتاه گرم و در آخرین دوره یخچالی مورد استفاده انسان بوده است.غار وسط دل دل قدیمی‌ترین غار مسکونی در شمال کشور محسوب می‌شود. این غار به شماره 2722 و با قدمت پارینه سنگی میانه و عصر آهن و اسلامی در فهرست آثار ملی کشور هم به ثبت رسیده است. نقش و نگار باستانیبر دیواره صخره ای سمت راست دهانه غار (ضلع شمالی)، نگاره گردونه مهر که در داخل یک دایره حجاری شده است را می توان مشاهده کرد. قطر تقریبی داره حدود 10 الی 15 سانتی متر و عمق حجاری بین 1 تا 3 میلی متر متفاوت است. جهت حرکت ضلع ها یا شاخه های گردونه مهر در جهت حرکت عقربه های ساعت است. متاسفانه به علت گذشت زمان و جنس صخره ها این نگاره در حال کم رنگ شدن و نهایتاٌ محو کامل است.  عقیده لودویک مولر دانمارکی ludivig muller بر این است که آریایی ها این علامت را که نشانه و نماد خورشید است، حتی قبل از پراکندگی تاریخی شان به کار می برده اند. دلیل گسترش همگانی آن در کشورهایی که اقوام هند و اروپایی اقامت گزیده اند. همین امر است. پس خاستگاه آن به مقر اولیه آنها بر می گردد.چلیپا یا گردونه مهر نمایانگر پیوند با خورشید و ماه و عناصر آب، باد، آتش و خاک – که بر پا دارنده هستی و آفرینش جهان و آدمیان است – به حساب می آید.

برج شبلی دماوند، نمونه منحصر بفرد هنرمعماری ایرانی

برج شیخ شبلی دماوند، نمادی از تاریخچه این شهر است که در مرکز شهر و بین دو محله قدیمی ˈفرامهˈ و ˈ قاضیˈ از محله های قدیمی شهرستان قرار دارد. برج شبلی یکی از نمونه های بارز شیوه معماری و اوج هنر در ایران بعد از اسلام است.شیوه معماری برج شبلی شیوه معماری رازی است که در دوره سلجوقیان رواج داشته است.در سال 247 هجری قمری، مردی در سامرا متولد شد که به ˈشیخ ابوبکر دلف بن حجدر شبلیˈ نام گرفت.وی شیعه و متولد ˈشبلیهˈ و در بغداد زندگی می کرد، در دوران جوانی به علت اشتغال پدر و دایی اش در درگاه خلفای عباسی به مقام سیاسی دست یافت و از سوی حاکمان طبرستان، به امیری دماوند گمارده شد.دماوندی ها دوران صدارتش را دورانی می دانند که در گسترش عدالت، امنیت و رفاه نمونه بوده است و زمانی که خبر فوتش در سال 334 هجری قمری در بغداد به گوش مردم دماوند رسید، آنان نیز بنایی یادبودی به نامش برپا داشتند که هنوز بعد از دوره سلجوقی و قرون چهارم و پنجم یاد او در گوشه و کنار شهر و مردم دماوند زنده است.قدیمی های دماوند، این برج را ˈپاگنبذˈ می نامیدند، زیرا بر روی تپه های کوه نیل و به صورت هشت ضلعی بنا شده است و آن را پاگنبذ شیخ شبلی و یا برج شبلی شهرت داده اند.این برج در ابتدا ساده و بعدها هشت ضلعی ساخته شد و تزئینات روکاری آن انجام شد و اکنون دو پوشش دارد که در صورت از بین رفتن پوشش خارجی برج، پوشش اصلی شبلی باقی می ماند.در گوشه های آن در هر ضلع ستون های نیم دایره ای تزئینی دیده می شود که با آجر پخته ساخته شده و جنبه تزئینی دارد، گنبد آن نیز هشت ترک دارد که با یک شکستگی با زاویه تند به طرف راس متمایل می شود.   برج شبلی به سبک سردابه ساخته شده و چهارگوش است که با چندین پله از در ورودی برج به قسمت سردابه راه دارد.گنبد داخلی به صورت کروی و عرقچین که سطح زیرین آن به شیوه معماری خاص آجرکاری طرح جناغی متحدالمرکز شده که یکی از شاهکارهای معماری آن زمان است.تزئینات برج با سبکی خاص و متفاوت از یکدیگر ساخته شده است و در مجموع 30 قاب ˈاسپرˈ در بنا به کار رفته که 22 قاب تزئینات اسپر بنا را تشکیل می دهد و هشت قاب دیگر که در زیر گنبد به کار رفته همگی به صورت مستطیل شکل افقی ساده که در هر ضلع تکرار شده که بیانگر هنر بی نظیر معماری ایرانی است.زیبایی بکار رفته در قاب ها خیره کننده است و تزئینات هر شکل آن به واقع گویای هنر منحصر به فرد ایرانیان است، ضلع شمالی برج لوزی شکل و برجسته با آجرهای افقی و با مهرهای ضربدری طرح لوزی در لوزی ایجاد شده است.یکی دیگر از جاذبه های ساخت این بنا وجود حفره های هواگیر است که برای تخلیه هوا و در ساخت و سازهای برج استفاده شده است.در شرق استان تهران دو بنای تاریخی از جمله امامزاده ˈگتمیرˈ شهر آبسرد در دماوند و برج شبلی دماوند وجود دارد که به سبک آرامگاهی ساخته شده است.رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان دماوند در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران رودهن در خصوص بازسازی این برج گفت: بعد از برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکار، پروژه با شرح خدماتی شامل دیوارکشی دور مجموعه، احداث سرویس بهداشتی و نمازخانه، احداث ساختمان نگهبانی و پارکینگ مجموعه و فضاسازی پیرامون برج و دیگر اقدامات اجرا شد و به واسطه ارائه خدمات مطلوب هم اینک به شهرداری دماوند واگذار شده است.ˈابراهیم اکبریˈ افزود: برج شبلی از جمله معماری پس از شیوه پارسی، پارتی و خراسانی در دوره اسلامی شکل گرفته است و همه ویژگی های اعصار و دوره های پیش از خود، از جمله هیبت و شکوه معماری پارتی و ظرافت شیوه پارسی را دارد.وی خاطرنشان کرد: این بنای هشت ضلعی با طاق، گنبد و سرداب از آجر و آهک ساخته شده است و بناهایی مثل مسجدˈاردستان ˈ، ˈگنبد قابوسˈ و چند اثر دیگر در ایران متعلق به این دوره است.رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان دماوند گفت: گردشگران از این برج و فضای اطراف به عنوان تفرجگاه می توانند استفاده کنند.برج شیخ شبلی از آثار قرون 4 و 5 هجری قمری در دوران سلجوقی در ارتفاعات مشرف به شهر دماوند واقع است.برج هشت ضلعی شیخ شبلی دماوند در تاریخ 29 خرداد ماه 51 به شماره 920در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.