مسجد جامع عتیق اصفهان

مسجدی که روح و جان انسان ها را تسخیر می کندکاوش های باستان شناسی حکایت از این دارد که احتمالا این مسجد پیش ازورود اسلام به اصفهان مرکز مذهبی مهم شهر بوده و بصورت یکی از آتشکده‌های شهر اصفهان کاربری داشته‌است. کشف یک پا ستون، با تزیینات دوره ساسانیان، در منطقه شمالی مسجد، وجود بنایی قبل از اسلام را تایید می‌کند.این مسجد یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران است و درباره تاریخچه تغییر و تحولات مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می‌آید ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده که در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح شده‌است.نکته جالب توجه در معماری این مسجد آنست که بخش‌های گوناگون آن در طول نزدیک به دوهزار سال شکل گرفته‌اند و طی این سالها همواره در حال مرمت و باز سازی بوده‌است که آخرین آنها بازسازی بخش تخریب شده بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال جنگ ایران و عراق بوده‌است.مهم‌ترین طرحهای توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته‌اند. سبک معماری مسجد شیوه رازی است.تسخیر روح و جان انسان پرفسور آرتور پوپ باستان شناس و مورخ شهیر آثار هنری ایران در خاطرات خود از این مسجد می‌نویسد: «من آن روز وقتی به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجّه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است؛ چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فنا ناپذیر و خلّاقهٔ ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقهٔ خود را به اصفهان و ایران، روز افزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از این که دیده بر هم نهادم، جسدم را را در این خاک مقدّس دفن کنند.»اما شهرت این مسجد تنها به صحبت های این باستان شناس مشهور محدود نمی شود و ثبت میراث جهانی این اثر در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو باعث شد تا مسجد جامع عتیق اصفهان زبان زد خاص و عام شود.مسجدی که توسط مردم ساخته شد اما یک نکته جالب توجه در باره این مسجد این است که مسجد جامع عتیق اصفهان توسط مردم احداث و در طول سال ها نیز توسط مردم حفظ و نگهداری شد.آن طور که محمد حسن طالبیان مدیر تبیین پرونده های ثبت جهانی میراث فرهنگی و یکی از تهیه کنندگان پرونده ثبت جهانی مسجد جامع عتیق اصفهان به گزارشگر ما می گوید: مسجد جامع عتیق اصفهان مردمی ترین مسجد در طول تاریخ است که همواره در طول های گذشته مورد تکریم تمامی انسان ها اعم از شیعه، سنی، مسلمان و غیر مسلمان بوده است.او می گوید: در طول تاریخ سال هایی به ثبت رسیده است که در این مسجد شیعیان و برادران اهل تسنن باهم نماز می خواندند و این مسجد در حقیقت نماد وحد بین مسلمانان است.به گفته او معماری بی نظیر این مسجد باعث شده که مسجد جامع عتیق اصفهان الگوی مادر برای توسعه مساجد ایران و منطقه باشد.به گفته او بسیاری از مساجدی که بعد از مسجد جامع اصفهان در ایران و حتی منطقه ساخته شدند از این مسجد الگوبرداری کرده‌اند. وی با اشاره به قدمت مسجد جامع عتیق اصفهان اضافه می کند: 12 قرن است که بانگ اذان در این مسجد طنین‌انداز است که یکی از مهمترین خصوصیات بارز مسجد جامع عتیق اصفهان این است که این مسجد توسط مردم احداث شده است. وی با اشاره به جایگاه و موقعیت مسجد جامع عتیق اصفهان در بین مردم خاطرنشان می کند: در سال‌های گذشته مسجد جامع عتیق اصفهان محل تمرین حجاج قبل از اعزام به حج بود و حجاج در این مسجد اعمال حج را آموزش دیده و تمرین می‌کردند. طالبیان می افزاید: مسجد جامع عتیق اصفهان در حقیقت موزه معماری هنر اسلامی است. اجماع کشورها برای ثبت جهانی مسجد مسعود علویان صدر معاون میراث فرهنگی کشور نیز که پرونده مسجد جامع اصفهان را به همراه پرونده گنبد قابوس به کمیته ثبت جهانی یونسکو ارائه داده بود در باره جلسه این کمیته در شهر سن پترزبورگ روسیه و رای کشورهای عضو برای ثبت جهانی این مسجد می گوید: نکته بسیار حائز اهمیت در خصوص ثبت جهانی این مسجد اجماع تمامی کشورهای حاضر در جلسه کمیته ثبت جهانی یونسکو بود.به گفته وی این مسجد با رای قاطع و با استقبال و پشتیبانی بی نظیر کشورهای عضو در فهرست یونسکو به ثبت جهانی رسید و دفاع کشورهای عضو و رای قاطع و اجماع کامل آنان درخصوص ثبت جهانی یک پرونده بی سابقه است.وی با بیان این که مسجد جامع اصفهان به عنوان شاهکار نبوغ بشری و پایه‌گذاری گونه‌ای منحصر از مسجدسازی در جهان که به عنوان مسجد ایرانی شناخته می‌شود، می افزاید: در اجلاس میراث جهانی یونسکو در تیرماه امسال در سن‌پترزبورگ روسیه با موافقت همه کشورهای عضو به ثبت جهانی رسید. به گفته وی تبدیل مسجد شبستانی دوره عباسی به مسجد گنبددار و ایوانی که نشان از تجربه گرانسنگ ایرانیان در ایجاد فضاهای وسیع بدون ستون‌داشت برای اولین‌بار در این مکان مقدس تحول نوینی را در تکنولوژی ساخت و معماری فاخر مسجد ایرانی به وجود آورد. علویان صدر خاطر نشان می کند: فرایند ابداع مسجد یک ایوانی و توسعه آن به دو ایوانی و چهار ایوانی که منحصر و مختص مسجد ایرانی است در مسجد جامع اصفهان به منصه ظهور رسیده است. معاون میراث فرهنگی کشور یادآور شد: تداوم تقدس مسجد جامع اصفهان در طول زمان به ویژه وجود آرامگاه بزرگانی چون علامه مجلسی به ارزش‌های این مسجد افزوده است. به گفته علویان صدر در زمان مطرح شدن پرونده مسجد جامع عتیق اصفهان در کمیته میراث جهانی یونسکو حتی یک کشور عضو این کمیته برای ثبت جهانی این مسجد نظر مخالف نداشت و این مسجد با اجماعی مثال زدنی و بی نظیر در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسید.جشن باشکوه ثبت جهانی مسجد چند ماه بعد از ثبت غرور آفرین مسجد جامع عتیق اصفهان در میراث جهانی یونسکو سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تصمیم به برگزاری مراسم نکوداشت ثبت جهانی این اثر مهم و ارزشمند گرفت و در چهارشنبه شب هفته گذشته دهم آبان ماه جاری و در شبی به یاد ماندنی با حضور دکتر محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری اسلامی ایران این جشن باشکوه را برگزار کرد.رییس‌جمهور نیز در این شب به یادماندنی مسجد جامع عتیق اصفهان را یکی از مفاخر میراث فرهنگی ایران و میراث فرهنگی بشریت توصیف کرد و با بیان اینکه این مسجد از جهات گوناگون برجسته و فاخر است، اظهار داشت: اگر برجسته‌ترین مهندسان عالم را در این مسجد گرد هم بیاوریم، نمی‌توانند به لحاظ مهندسی طراحی مواد و اجرای این مسجد، ایرادی وارد کنند و این مسجد از ابعاد گوناگون مهندسی در اوج قرار دارد.رییس‌جمهور با بیان اینکه بخش‌هایی از این بنا بیش از هزار و 200 سال قدمت دارد، تصریح کرد: امروز پس از گذشت سالیان طولانی و شرایط مختلف آب و هوایی و اقلیمی این بنا همچنان مثل روز اول و حتی زیباتر از قبل پابرجا ایستاده و این نشان‌دهنده آن است که مهندسان آن زمان بهتر از امروز خاصیت مواد را می‌شناختند، چرا که امروز بناهایی که با هزینه‌های گزاف ساخته می‌شوند، بعد از گذشت دو سه دهه از عمرشان زیبایی خود را از دست می‌دهند.معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز در سخنرانی خود گفت: امیدواریم ثبت مسجد جامع اصفهان در جهان ، طلیعه‌ای برای ثبت زنجیره‌ای مساجد، زیارتگاه‌ها و بقاع متبرکه ایران اسلامی باشد. «سید حسن موسوی» با بیان این مطلب می افزاید: اگر تاریخ ایران را به سه دوره پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم کنیم به ترتیب معبد چغازنبیل، مجموعه تخت جمشید و مسجد جامع اصفهان در زمره برجسته‌ترین گزینه‌های معماری این دوران هستند و مسجد جامع اصفهان موزه‌ای از تحول و تکامل معماری ایرانی در طول چهارده قرن تاریخ ایران پس از اسلام به شمار می رود .معاون رئیس‌جمهور ادامه می دهد: این مسجد یادگارهایی از عالمان، هنرمندان، فرهیختگان، بزرگان و دانشمندان علوم معماری و هندسه را در بر دارد و بخش مهمی از تحولات معماری دوره‌های اسلامی تاریخ ایران را صحه می‌گذارد.